سرویس جهان مشرق - «جیمز متیس» وزیر دفاع سابق ترامپ، یک روز پس از اعلام عمومی تصمیم رئیس‌جمهور آمریکا مبنی بر خروج نیروهای نظامی این کشور از سوریه، نامه استعفای خود را تقدیم پرزیدنت ترامپ کرد. اگرچه این استعفا اولین استعفای یک عضو کابینه یا حتی یک وزیر در دولت ترامپ نبود و کم‌تر کسی هم انتظار دارد آخرین استعفا در دولت آمریکا باشد، اما ناامید شدن متیس از ترامپ مانند زلزله‌ای بود که نه تنها بلافاصله واشینگتن را به شدت تکان داد، بلکه پس‌لرزه‌های آن هنوز هم ادامه دارند. متیس، مشهور به «سگ دیوانه»، از معدود سیاستمداران آمریکایی است که هر دو حزب جمهوری‌خواه و دموکرات در این کشور او را کاملاً قبول دارند و وجودش در کابینه ترامپ را به منزله وزنه تعادلی در آشفته‌بازار واشینگتن می‌دانستند. در گزارش پیش رو به بخشی از تحلیل‌هایی می‌پردازیم که کارشناسان آمریکایی درباره پیامدهای استعفای متیس بر دولت آمریکا و هم‌چنین بر سیاست‌های این دولت در قبال ایران ارائه کرده‌اند.
در همین‌باره بخوانید:
›› «جیم» هم جیم زد / «سگ دیوانه» ای که در کابینه ترامپ عقل کُل بود
استعفایی که استعفا نبود، شورش بود
پایگاه اینترنتی مجله «نیو ایسترن آوت‌لوک» روسیه در گزارشی با عنوان «استعفایی که یک سانتی‌متر با شورش فاصله دارد [۱] » به قلم «دینا استرایکر» نویسنده و کارشناس سیاسی آمریکایی، استعفای متیس را به شورش در دولت ترامپ تشبیه کرده است. استرایکر در ابتدای گزارش خود می‌نویسد: «من از ماه‌ها قبل پیش‌بینی می‌کردم که ترامپ استعفا خواهد داد، اما امروز اتفاقی افتاد که نام آن را فقط می‌توان «شورش» [و تمرد از دستور] گذاشت: وزیر دفاع رئیس‌جمهور در اعتراض به سیاست‌های نظامی وی و در قالب شکل سنتی شورش، استعفا کرد.» نویسنده سپس توضیح می‌دهد: «متیس دستور ترامپ مبنی بر ممنوعیت استفاده از افراد فراجنسیتی در ارتش را بی‌سروصدا نادیده می‌گرفت، اما وقتی دستور، خارج کردن نیروها از یک عرصه عملیاتی [مانند جنگ سوریه] باشد، نادیده گرفتن آن کمی سخت می‌شود!»
استرایکر از آن‌جایی اقدام متیس به استعفا را شورش می‌نامد که طبق قانون اساسی آمریکا، رئیس‌جمهور، فرمانده کل قوا محسوب می‌شود و اگرچه در صدور شمار معدودی از فرمان‌های نظامی، مثلاً اعلام جنگ علیه کشورهای دیگر، محدودیت‌هایی دارد، اما سرپیچی از فرمان وی در موردی مانند خروج نیروهای نظامی از جنگ سوریه، مصداق تمرد از دستور و به عبارتی شورش به شمار می‌رود. نویسنده گزارش نیو ایسترن آوت‌لوک برای تبیین ابعاد دیگر شورش در دولت ترامپ، به مخالفت‌های گسترده‌تر با دستور او مبنی بر ترک سوریه و کناره‌گیری‌های قبلی از دولت وی نیز اشاره می‌کند: «ژنرال متیس در مخالفت با دستور رئیس‌جمهور برای خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان و سوریه تنها هم نیست. کل کنگره، که دیدگاه‌هایش به شکل گسترده‌ای انعکاس پیدا می‌کنند، علناً پشت سر متیس ایستاده است. علاوه بر این، تا این لحظه [پایان سال ۲۰۱۸] ۳۷ نفر از دولت ترامپ استعفا داده‌اند که از جمله آن‌ها دو ژنرال سابق بوده‌اند: «جان کِلی» رئیس سابق ستاد کارکنان کاخ سفید، و «مایکل فلین» رئیس سابق شورای امنیت ملی که در حال حاضر به عمل بر خلاف امنیت ملی متهم است.»
در همین‌باره بخوانید:
نیو ایسترن آوت‌لوک در دفاع از تصمیم ترامپ مبنی بر خروج کشورش از جنگ سوریه و هم‌چنین انتقاد از رویکرد نظام حاکم بر آمریکا در این‌باره می‌نویسد:
دستگاه سیاست خارجی آمریکا نه تنها اعتقاد ترامپ به این‌که آمریکا دیگر نباید پلیس دنیا باشد را قاطعانه رد می‌کند، بلکه این نقش آمریکا [به عنوان پلیس جهان] را تحت پوشش «محافظت از دنیا در برابر دشمنان بدخواه» پنهان می‌نماید. در چارچوب این روایت، روسیه و چین در حالی به عنوان امپراتوری‌های شرور دوگانه با آرزوی تسلط بر جهان معرفی می‌شوند که آرزوی این دو کشور در واقع تلاش برای حل مشکلات به صورت مشترک با آمریکاست. واشینگتن مدت‌هاست که دعوت این دو کشور به همکاری را به صورت نظام‌مند [و فارغ از این‌که چه کسی قدرت را در دست دارد] نادیده می‌گیرد و ادعا می‌کند هدف روسیه و چین بازگشت به دوران تاریخی موسوم به «حوزه‌های نفوذ» [و تقسیم‌بندی دنیا] است که آمریکایی‌ها مدعی‌اند به شکل غیرمستقیم موجب بروز دو جنگ جهانی شد. این در حالی است که کارشناسان معتقدند که ساعت [جنگ] اتمی از دوره بحران موشکی کوبا تا کنون [و در نتیجه خصومت‌ها میان آمریکا، روسیه و چین] هرگز تا این اندازه به نیمه‌شب [و فرا رسیدن زمان جنگ هسته‌ای] نزدیک نبوده است.
دستگاه سیاست خارجی آمریکا با استعفای متیس رسوا شد
استرایکر البته معتقد است اختلافات میان رئیس‌جمهور و دستگاه سیاست خارجی آمریکا، اگرچه برای ترامپ ممکن است بد باشد، اما یک نکته مثبت نیز داشته است:
صرف‌نظر از جنبه‌های نظامی واقعاً ترسناک استعفای متیس، این استعفا موجی از شوک را به سراسر دولت آمریکا وارد کرده است، چراکه اقدام وزیر دفاع در انتهای سالی پرتنش صورت گرفت که طی آن، وزارت دادگستری آمریکا در حال تحقیقات درباره رئیس‌جمهور، نه تنها در مورد تأثیر روسیه بر پیروزی وی در انتخابات سال ۲۰۱۶، بلکه هم‌چنین در مورد اقدامات تجاری ترامپ بوده است؛ اقداماتی که آن‌ها را با روش «پدرخوانده» [اشاره به شخصیت اصلی در فیلمی به همین نام] مقایسه می‌کنند. با این وجود، نقطه مثبت این اتفاقات، آن است که بمب خبری سوریه [یعنی دستور ترامپ برای بازگشت نیروهای آمریکایی از این کشور] به بقیه جهان این امکان را داد تا انگیزه‌های آمریکا [از دخالت در جنگ علیه بشار اسد] را به وضوح ببینند.
در همین‌باره بخوانید:
›› نقش نفت در نقشه آمریکا برای سوریه / آیا ترامپ روی چین تمرکز خواهد کرد؟
›› لرزه ترامپ بر اندام نتانیاهو: می‌گذاریم ایران هر کاری می‌خواهد در سوریه بکند
نویسنده گزارش، توضیح می‌دهد:
از دیدگاه «پال ولفوویتز» [سیاستمدار و دیپلمات سابق آمریکایی]، که سال ۱۹۹۲ اهداف امنیتی واشینگتن در قرن ۲۱ را روی کاغذ آورد، مهم‌ترین اصل در سیاست خارجی آمریکا، کشوری که [در نامه استعفای جیمز متیس] به‌اصطلاح کشوری «غیرقابل‌چشم‌پوشی» [با نقشی غیرقابل‌جایگزینی در نظم جهانی - جزئیات بیش‌تر -] توصیف می‌شود، یک چیز است: جلوگیری از به چالش کشیده شدن هژمونی آمریکا توسط هر کشوری. این پیام که دائماً در لباس «مسئولیت آمریکا» عرضه می‌شود، کاملاً واضح و ثابت است: آمریکا باید بر جهان حکم‌رانی کند. اما وقتی مردم رئیس‌جمهوری را انتخاب کرده‌اند که از مشاوره «کارشناسان» مصون است، چگونه باید این هدف را محقق کرد؟ اصل «اول، آمریکا» ی ترامپ نشان‌دهنده تمایل به سمتی است که از همان روزهای ابتدای تشکیل این کشور، تحت عنوان «انزواطلبی» از آن یاد شده است، همان اصلی که «پدران بنیان‌گذار» بر اساس آن مصمم بودند کشور جوانشان را از «گرفتاری‌های خارجی» محافظت کنند.
تقویت ایران‌ستیزان در دستگاه سیاست خارجی ترامپ
اندیشکده «شورای آتلانتیک» از شناخته‌شده‌ترین اندیشکده‌های آمریکایی در گزارشی با عنوان «استعفای جیمز متیس برای سیاست ترامپ در قبال ایران چه معنایی می‌تواند داشته باشد [۲] » به قلم «سینا عضدی» کارشناس علوم سیاسی، سیاست خارجی ایران، و روابط ایران-آمریکا، و «باربارا اسلاوین» مدیر «برنامه ایران» در شورای آتلانتیک پیش‌بینی می‌کند که بعد از استعفای وزیر دفاع ترامپ، سیاست آمریکا در قبال تهران رو به افراط‌گرایی خواهد گذاشت و عملاً شکست خواهد خورد. در ابتدای این گزارش آمده است: «پس از تصمیم دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، درباره خروج نیروهای آمریکایی از سوریه، و نامه استعفای نیش‌دار جیمز متیس [۳] ، وزیر دفاع، ترک زودهنگام دولت توسط متیس [که پیش از اخراجش توسط رئیس‌جمهور قرار بود اواخر ماه فوریه سال ۲۰۱۹ سِمتش را ترک کند] دور از انتظار نبود. بیانیه ترامپ درباره سوریه، ضربه نهایی را به روابطی [میان رئیس‌جمهور و وزیر دفاعش] وارد کرد که پیشاپیش بر اثر اختلاف‌نظر در طیف گسترده‌ای از موضوعات، از اهمیت اتحادها گرفته تا سیاسی‌کاری درباره استقرار نیروهای آمریکایی در مرز با مکزیک، تنش‌آلود شده بودند.»
در همین‌باره بخوانید:
›› ترامپ در سوریه تسلیم جمهوری اسلامی شد
›› حاج قاسم چگونه قدرت نظامی جمهوری اسلامی را چندبرابر کرد
›› حاج قاسم؛ قوی‌ترین ژنرال خاورمیانه و معمار استراتژی قدرتمند ایران
عضدی و اسلاوین ادامه می‌دهند: «این ژنرال بازنشسته نیروی دریایی، در مورد سیاست ایران هم با رئیس‌جمهور اختلاف داشت. متیس اگرچه از سیاست مهار در قبال ایران حمایت می‌کرد، اما طرف‌دار باقی ماندن در برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) بود. بنابراین خروج او از دولت، کفه ترازو در تیم امنیتی ملی ترامپ را به سوی افراد جنگ‌طلب‌تری [مانند «جان بولتون» مشاور امنیت ملی، و «رودی جولیانی» وکیل شخصی ترامپ] سنگین خواهد کرد که آشکارا از سیاست تغییر رژیم به عنوان راه‌حل نهایی برای حل‌وفصل اختلافات آمریکا با جمهوری اسلامی حمایت کرده‌اند [۴] .»
در همین‌باره بخوانید:
›› آیا ترامپ می‌تواند کودتای ۲۸ مرداد را تکرار کند؟
›› آمریکایی‌ها در آرزوی براندازی / آیا «توافق بهتر» ترامپ همان «نقشه سال ۹۸» است؟
›› براندازی در ایران به سبک ترامپ: ایجاد نارضایتی با مشکلات محیط زیستی
›› براندازی در ایران به سبک ترامپ: ایجاد نارضایتی با پروپاگاندا
«سگ دیوانه» ای که در دولت ترامپ رام شد
شورای آتلانتیک تأکید می‌کند که متیس به هیچ عنوان با ایران مهربان نبود و بلکه خودش یکی از ایران‌ستیزترین فرماندهان نظامی و سیاستمداران آمریکایی بوده و هست:
خود متیس در مورد ایران اصلاً نَرم‌خو نیست؛ اتفاقاً کاملاً برعکس: وی مدت‌هاست که از جمهوری اسلامی «کینه» ای به دل دارد که به بمب‌گذاری سال ۱۹۷۳ در سربازخانه نیروی دریایی آمریکا در بیروت توسط شبه‌نظامیان لبنانی تحت حمایت ایران برمی‌گردد [۵] . متیس سال ۲۰۱۰، به عنوان فرمانده جدید «مقر فرماندهی مرکزی» آمریکا، و پس از سال‌ها مبارزه با نیروهای نیابتی ایران در عراق، به باراک اوباما، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، سه اولویت اصلی خود در خاورمیانه را این‌گونه معرفی کرد: «شماره یک، ایران. شماره دو، ایران شماره سه، ایران [۶] .» همین وسواس ضدایرانی بود که اوباما را وادار کرد تا سال ۲۰۱۳، زمانی که تمرکز سیاست آمریکا روی مذاکره بر سر توافق هسته‌ای با تهران بود، متیس را از سِمتش برکنار کند.
در همین‌باره بخوانید:
›› «سگ دیوانه» کیست؟ / با گزینه جدی وزارت دفاع کابینه ترامپ آشنا شوید
در ادامه گزارش این اندیشکده آمریکایی می‌خوانیم:
متیس سال ۲۰۱۶ و پس از بازنشستگی از ارتش، ایران را «[نه یک کشور، بلکه] آرمانی انقلابی، وقف [ایجاد] آشوب» توصیف کرد [۷] . با این حال، وی پس از آن‌که وزیر دفاع ترامپ شد، ظاهراً موضع خود را تعدیل و به ریسک‌های اقدام نظامی آمریکا علیه ایران اذعان کرد [۸] . متیس هم‌چنین با انتقادات شدید رئیس‌جمهور آمریکا از برجام مخالفت کرد و این توافق را یک موافقت‌نامه «بسیار قوی و نافذ [با اختیارات گسترده برای نفوذ در تأسیسات هسته‌ای ایران]» توصیف کرد [۹] . اگرچه به طور قطعی مشخص نیست که چه عاملی ممکن است به تغییر موضع متیس منجر شده باشد، اما این احتمال وجود دارد که کم‌تجربگی و بی‌فکری ترامپ او را متقاعد کرده باشد که این ژنرال بازنشسته باید به عنوان سدی در مقابل بدترین غرایز [و اقدامات عجولانه] رئیس‌جمهور در مورد ایران، و هم‌چنین مسائل دیگر، عمل کند. هرچه باشد، افرادی که تا کنون در جنگ حضور داشته‌اند، معمولاً کم‌تر تمایل دارند دوباره به جنگ بروند.
در همین‌باره بخوانید:
›› نه فشار و تحریم جواب می‌دهد، نه جنگ نظامی / ترامپ باید با برجام به جنگ جمهوری اسلامی برود
سیاست ضدایرانی واشینگتن بعد از متیس
شورای آتلانتیک در ادامه گزارش خود به استقبال ایران از خروج آمریکا از سوریه [۱۰] اشاره می‌کند، اما یادآور می‌شود که پیامد این خروج، یعنی استعفای متیس، لزوماً خبر خوبی برای تهران نخواهد بود. این اندیشکده سپس خاطرنشان می‌کند که پس از استعفای متیس، کنترل تیم امنیت ملی ترامپ به دست جان بولتون و مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا، خواهد افتاد. عضدی و اسلاوین درباره بولتون می‌نویسند: «جان بولتون یک به‌اصطلاح «واقع‌گرای تهاجمی» است که از مدت‌ها پیش به دنبال بمباران تأسیسات هسته‌ای ایران بوده است [اشاره به مقاله بولتون در روزنامه نیویورک‌تایمز با عنوان «برای جلوگیری از دست‌یابی ایران به بمب، ایران را بمباران کنید [۱۱] »]. وی هم‌چنین به توافق‌نامه‌های بین‌المللی بدگمان است و روابط نزدیکی هم با مجاهدین خلق دارد، گروه معارض ایرانی که تا سال ۲۰۱۲ در فهرست سازمان‌های تروریستی وزارت خارجه آمریکا بود [۱۲] .
در همین‌باره بخوانید:
›› بولتون یک نومحافظه‌کار جنگ‌طلب است که اعتقادی به قوانین بین‌المللی ندارد
نویسندگان گزارش، پمپئو را نیز یکی دیگر از جنگ‌طلبانی می‌دانند که با رفتن متیس، قدرتش در تأثیرگذاری روی ترامپ بیش‌تر خواهد شد. شورای آتلانتیک درباره پمپئو می‌نویسد: «مایک پمپئو که خود را یک «ضدحمله‌زن [۱۳] » توصیف می‌کند، جایگزین «رکس تیلرسون» شد که میانه‌روتر و کم‌تر ایران‌هراس بود. پمپئو نیز [مانند بولتون] موضوع حمله آمریکا به تأسیسات هسته‌ای ایران را مطرح کرده است [۱۴] . این نماینده سابق جمهوری‌خواه کنگره که یک بار درخواستش برای دریافت ویزا جهت «نظارت» بر انتخابات مجلس ایران در ماه فوریه سال ۲۰۱۶ رد شد [۱۵] ، از منتقدان شناخته‌شده رویکرد دیپلماتیک دولت اوباما در قبال ایران بود و توافق هسته‌ای با تهران را نه یک «سیاست [خارجی]» بلکه به منزله «تسلیم» [دولت اوباما مقابل جمهوری اسلامی] می‌دانست [۱۶] .»
در همین‌باره بخوانید:
›› هدف اوباما از توافق هسته‌ای «تغییر صلح‌آمیز رژیم» در ایران بود
جایگزین‌های احتمالی متیس و شکست سیاست ضدایرانی ترامپ
شورای آتلانتیک، تصریح می‌کند که ترامپ احتمالاً جایگزینی را برای متیس انتخاب خواهد کرد که دیدگاهی شبیه دیدگاه خصمانه خودش نسبت به ایران داشته باشد. این اندیشکده توضیح می‌دهد که جایگزین فعلی جیمز متیس، یعنی «پاتریک شاناهان» که معاون وزیر دفاع بود و اکنون به طور موقت جایگزین متیس شده است [۱۷] ، اگر مانند ترامپ، سیاستی تهاجمی را در برابر ایران اتخاذ کند [۱۸] می‌تواند در این سِمت باقی بماند، اما در غیر این صورت به سرنوشت دیگر افراد مستقل در کابینه دولت آمریکا دچار و نهایتاً اخراج یا مجبور به استعفا خواهد شد. عضدی و اسلاوین، در سوی دیگر، از «تام کاتن» سناتور جمهوری‌خواه و از جنگ‌طلب‌ترین سیاستمداران آمریکا در قبال ایران [۱۹] ، به عنوان یکی دیگر از گزینه‌های احتمالی تصدی وزارت دفاع [۲۰] نام می‌برند و تأکید می‌کنند که دیدگاه‌های ایدئولوژیک کاتن نیز مانند پمپئو است. کارشناسان شورای آتلانتیک اشاره می‌کنند که کاتن سال ۲۰۱۵ نامه‌ای سرگشاده به مقامات ایران نوشته و در آن هشدار داده بود که دولت بعدی آمریکا با «یک چرخش قلم روی کاغذ» می‌تواند توافق هسته‌ای را باطل کند [۲۱] . وی هم‌چنین از تلاش برای به شکست کشاندن مذاکرات هسته‌ای با ایران دریغ نکرده و مانند بولتون، علناً خواهان اتخاذ سیاست تغییر رژیم در مقابل ایران شده است [۲۲] .
در همین‌باره بخوانید:
اندیشکده آمریکایی شورای آتلانتیک شکل‌گیری احتمالی محور بولتون-پمپئو-کاتن، زیر نظر رئیس‌جمهوری که ایران را به اقدام نظامی تهدید کرده است [۲۳] ، را به منزله ارسال پیامی شوم به تهران می‌داند و توضیح می‌دهد که اگرچه خروج آمریکا از سوریه و افغانستان [۲۴] ، احتمال بروز درگیری‌های اتفاقی میان نیروهای ایرانی یا نیروهای نیابتی ایران با سربازان آمریکایی را کاهش می‌دهد، اما عقب‌نشینی آمریکایی‌ها ممکن است در راستای تمرکز بیش‌تر دولت ترامپ روی ایران باشد. در انتهای گزارش شورای آتلانتیک می‌خوانیم: «یکی از نقل‌قول‌های مشهوری که به «وینستون چرچیل» نخست‌وزیر سابق انگلیس، نسبت داده می‌شود این است: «فَک‌فَک [و گفت‌وگو] بهتر است از جنگ‌جنگ [و زدوخورد].» با این حال، خروج یک ژنرالِ طرف‌دارِ کتاب «تأملات [۲۵] » نوشته «مارکوس اورلیوس [۲۶] » [امپراتور و فیلسوف یونانی معتقد به تعقل و تحمل] می‌تواند دولت ترامپ را بیش‌تر به سمت «جنگ‌جنگ» سوق بدهد.» این در حالی است که با توجه به اتفاق‌نظر کارشناسان آمریکایی درباره وحشتناک بودن پیامدهای هرگونه اقدام نظامی علیه ایران، شورای آتلانتیک این سیاست را محکوم به شکست می‌داند و هشدار می‌دهد: «این مسئله به ویژه از آن‌جایی موجب نگرانی است که ترامپ در نیمه دوم دوره اول ریاست‌جمهوری خود با چالش‌های جدید اقتصادی، سیاسی و حقوقی مواجه خواهد بود.»
در همین‌باره بخوانید:
›› جنگ با ایران، آمریکا و ترامپ را نابود خواهد کرد
›› چرا ترامپ از مذاکره مستقیم با مقامات ایران سخن می‌گوید؟
›› چرا با آمریکا مذاکره کردیم و چرا دیگر نمی‌کنیم؟
›› «برایان هوک» کیست و در «گروه اقدام ایران» چه مأموریتی دارد؟
۱۲:۲۳ - ۱۳۹۷/۱۲/۰۴
۱۳:۵۴ - ۱۳۹۷/۱۲/۰۴
۱۴:۲۱ - ۱۳۹۷/۱۲/۰۴
۱۵:۵۷ - ۱۳۹۷/۱۲/۰۴
